Ο πόλεμος της γενιάς μας. Του ΠΑΥΛΟΥ ΤΣΙΜΑ

Η Ρωσία» – είχε πει κά­πο­τε, στα πρώ­τα με­τα­σο­βιε­τι­κά χρό­νια, ο Brzezinski – «μπο­ρεί να εί­ναι είτε μια αυ­το­κρα­το­ρία είτε μια δη­μο­κρα­τία, μα δεν μπο­ρεί να εί­ναι και τα δύο μαζί». Ενας σπου­δαί­ος ιστο­ρι­κός, από την άλλη πλευ­ρά του ιδε­ο­λο­γι­κού φά­σμα­τος, ο Hobsbawm, είχε συμ­φω­νή­σει μαζί του. Ο­ Γκορ­μπα­τσόφ είχε δο­κι­μά­σει να εκ­δη­μο­κρα­τί­σει τη σο­βιε­τι­κή αυ­το­κρα­το­ρία. Δεν τα κα­τά­φε­ρε. Ενα πρα­ξι­κό­πη­μα του στρα­τού, της KGB και των σκλη­ρο­πυ­ρη­νι­κών του κόμ­μα­τος, τον Αύγου­στο του 1991, έκα­νε την απο­τυ­χία του ορι­στι­κή. Κι ήταν εκεί­νο το βρα­χύ­βιο, αλλά μοι­ραίο πρα­ξι­κό­πη­μα που προ­κά­λε­σε (ή επι­τά­χυ­νε) τη διά­λυ­ση της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης. Η­ Ουκρα­νία κή­ρυ­ξε την ανε­ξαρ­τη­σία της εκεί­νον ακρι­βώς τον Αύγου­στο, με αφορ­μή το πρα­ξι­κό­πη­μα. Και η Ρωσία η ίδια, έχο­ντας πα­ραι­τη­θεί από τη φι­λο­δο­ξία της αυ­το­κρα­το­ρί­ας, έζη­σε ένα σύ­ντο­μο όνει­ρο δη­μο­κρα­τί­ας. Ενας «κοκ­κι­νό­μαυ­ρος» συ­να­σπι­σμός εθνι­κι­στών και νο­σταλ­γών, όχι του κομ­μου­νι­σμού ως ιδε­ο­λο­γί­ας ισό­τη­τας και κοι­νω­νι­κής δι­καιο­σύ­νης, μα του ισχυ­ρού, συ­γκε­ντρω­τι­κού, ανε­λέ­η­του κρά­τους που λει­τουρ­γού­σε στο όνο­μά του, με την υπο­στή­ρι­ξη μιας στρα­τιάς διε­φθαρ­μέ­νων νεο-ολι­γαρ­χών, που ήθε­λαν μια ισχυ­ρή αυ­ταρ­χι­κή εξου­σία για να λη­στεύ­ουν τον πλού­το της χώ­ρας υπό την προ­στα­σία του, επι­κρά­τη­σε και διέ­λυ­σε γρή­γο­ρα τις όποιες δη­μο­κρα­τι­κές ελ­πί­δες. Και τώρα πα­ρα­κο­λου­θού­με, με κομ­μέ­νη ανά­σα, την τε­λευ­ταία πρά­ξη του έρ­γου, τριά­ντα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα. Μια Ρωσία που έχει πνί­ξει κάθε φωνή δη­μο­κρα­τί­ας στο εσω­τε­ρι­κό της και ηγεί­ται μιας με­γά­λης, φα­νε­ρής και υπό­γειας, εκ­στρα­τεί­ας κατά της φι­λε­λεύ­θε­ρης δη­μο­κρα­τί­ας στον κό­σμο, ανα­βιώ­νει το όνει­ρο της αυ­το­κρα­το­ρί­ας, ει­σβά­λο­ντας στην Ουκρα­νία. Για να επι­βε­βαιώ­σει και πάλι τον Brzezinski, που έχει πει ότι «η Ρωσία χω­ρίς την Ουκρα­νία παύ­ει να εί­ναι αυ­το­κρα­το­ρία».

Το δρά­μα που εξε­λίσ­σε­ται στην Ουκρα­νία μπο­ρεί να το δει κα­νείς, πρώ­τα, στη γε­ω­πο­λι­τι­κή του διά­στα­ση. Οπου, 32 χρό­νια μετά την πτώ­ση του τεί­χους του Βερο­λί­νου, 30 χρό­νια μετά τη διά­λυ­ση της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης και το τέ­λος του Ψυχρού Πολέ­μου, ανα­κα­λύ­πτου­με ότι η Ευρώ­πη και ο κό­σμος αντί να έχουν κά­νει ένα άλμα προς ένα μέλ­λον ει­ρή­νης και ευ­η­με­ρί­ας, κιν­δυ­νεύ­ουν με μια κα­τα­βύ­θι­ση στο πα­ρελ­θόν, από τον 21ο πίσω στον 19ο αιώ­να. Ο κυ­νι­σμός και η βαρ­βα­ρό­τη­τα της ει­σβο­λής επι­βε­βαιώ­νουν εκ των υστέ­ρων όσους – όπως ο Κέναν ή ο Κίσιν­γκερ – προει­δο­ποιού­σαν πως αν οι Η­ΠΑ συ­μπε­ρι­φερ­θούν στη με­τα­σο­βιε­τι­κή Ρωσία ως νι­κη­τές του Ψυχρού Πολέ­μου προς ητ­τη­μέ­νο, και μά­λι­στα με τον τα­πει­νω­τι­κό τρό­πο που φέρ­θη­καν στη Γερ­μα­νία οι νι­κη­τές του Αʼ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου, τα απο­τε­λέ­σμα­τα θα εί­ναι ανά­λο­γα, οδυ­νη­ρά.

Η Σοβιε­τι­κή Ενωση του Γκορ­μπα­τσόφ είχε επι­λέ­ξει να βά­λει τέ­λος σε έναν Ψυχρό Πόλε­μο που τη γο­νά­τι­ζε οι­κο­νο­μι­κά και είχε ει­λι­κρι­νά προ­σφέ­ρει τη συ­νερ­γα­σία της για τον τερ­μα­τι­σμό του. Υπήρ­χε, λοι­πόν, η ευ­και­ρία να ορ­γα­νω­θεί μια νέα συ­νερ­γα­τι­κή σχέ­ση των δύο πρώ­ην αντί­πα­λων κό­σμων, σε μια πιο ισό­τι­μη βάση. Η ευ­και­ρία χά­θη­κε και η ευ­θύ­νη ανή­κει πρω­τί­στως στις αμε­ρι­κα­νι­κές ηγε­σί­ες που δια­χει­ρί­στη­καν με αλα­ζο­νεία τη νέα τάξη πραγ­μά­των στον κό­σμο. Η ευ­θύ­νη αυτή δεν ελα­φρύ­νει τη θέση του Πού­τιν, όπως έχει σω­στά ει­πω­θεί ότι η ευ­θύ­νη των συμ­μά­χων για τη συν­θή­κη των Βερ­σαλ­λιών δεν απο­τέ­λε­σε ποτέ ελα­φρυ­ντι­κό για τα εγκλή­μα­τα του Χίτλερ. Ενας νέος Ψυχρός Πόλε­μος – αν η ει­σβο­λή στην Ουκρα­νία εκεί οδη­γή­σει – θα εί­ναι ευ­θύ­νη του Πού­τιν. Αλλά η χα­μέ­νη ευ­και­ρία της δε­κα­ε­τί­ας του ʼ90, χα­μέ­νη κά­που ανά­με­σα στο Ιράκ και το Αφγα­νι­στάν, θα μεί­νει ως ένα σκλη­ρό μά­θη­μα για το μέλ­λον.

Το ου­κρα­νι­κό δρά­μα, όμως, μπο­ρεί κα­νείς να το δει και σε μια άλλη του διά­στα­ση, πέ­ραν της γε­ω­πο­λι­τι­κής. Μια διά­στα­ση πο­λι­τι­στι­κή. Τα πρώ­τα χρό­νια της δε­κα­ε­τί­ας του ʼ90 ήταν χρό­νια δη­μο­κρα­τι­κής ευ­φο­ρί­ας. Οι δη­μο­κρα­τι­κοί θε­σμοί κέρ­δι­ζαν έδα­φος στον κό­σμο, η δη­μο­κρα­τία ήταν το διε­θνές υπό­δειγ­μα προς μί­μη­ση, ο κό­σμος έμοια­ζε να έχει εμπε­δώ­σει ως μά­θη­μα από τα χρό­νια του Ψυχρού Πολέ­μου πως δεν υπάρ­χει ει­ρή­νη ούτε ευ­η­με­ρία χω­ρίς δη­μο­κρα­τι­κή πρό­ο­δο. Τριά­ντα χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, η δη­μο­κρα­τία εί­ναι σε υπο­χώ­ρη­ση. Το ίδρυ­μα Bertelsman, στην ετή­σια έκ­θε­σή του για την κα­τά­στα­ση της δη­μο­κρα­τί­ας στον κό­σμο, υπο­λο­γί­ζει ότι το 2021 για πρώ­τη φορά από τις αρ­χές της δε­κα­ε­τί­ας του ʼ90, τα αυ­ταρ­χι­κά κα­θε­στώ­τα εί­ναι πε­ρισ­σό­τε­ρα από τις δη­μο­κρα­τί­ες (67 ένα­ντι 70). Και το ίδρυ­μα Freedom house, που ιδρύ­θη­κε το 1941 ως φά­ρος για τη συμ­με­το­χή των Η­ΠΑ στον αντι­φα­σι­στι­κό αγώ­να, υπο­λο­γί­ζει ότι φέ­τος ήταν η 16η συ­νε­χό­με­νη χρο­νιά υπο­χώ­ρη­σης του δεί­κτη που με­τρά το επί­πε­δο δη­μο­κρα­τι­κής ελευ­θε­ρί­ας στον κό­σμο. Η ελευ­θε­ρία βρέ­θη­κε σε υπο­χώ­ρη­ση σε 60 χώ­ρες του κό­σμου, ενώ μό­νον 25 χώ­ρες κα­τέ­γρα­ψαν πρό­ο­δο. Η ει­σβο­λή στην Ουκρα­νία, ιδί­ως αν κα­τα­γρα­φεί στη διε­θνή συ­νεί­δη­ση ως νίκη του Πού­τιν, εί­ναι βέ­βαιο ότι θα επι­δει­νώ­σει την ει­κό­να.

Τριά­ντα χρό­νια πριν, στην ατμό­σφαι­ρα της με­τα­ψυ­χρο­πο­λε­μι­κής ευ­φο­ρί­ας, ο Fukuyama είχε δια­τυ­πώ­σει τον πε­ρί­φη­μο (και πα­ρε­ξη­γη­μέ­νο) αφο­ρι­σμό του για το «τέ­λος της ιστο­ρί­ας», για μια μα­κρά πλη­κτι­κή πε­ρί­ο­δο επι­κρά­τη­σης της φι­λε­λεύ­θε­ρης δη­μο­κρα­τί­ας στη γη. Ο ίδιος απο­δί­δει την απο­τυ­χία της πρό­βλε­ψής του σε δύο πα­ρά­γο­ντες. Υπο­τί­μη­σα, λέει, δύο στοι­χεία: «τη δυ­σκο­λία, πρώ­τον, της δη­μιουρ­γί­ας όχι μόνο μιας δί­και­ης δη­μο­κρα­τί­ας, αλλά και ενός σύγ­χρο­νου, αμε­ρό­λη­πτου και αδιά­φθο­ρου κρά­τους και, δεύ­τε­ρον, την πι­θα­νό­τη­τα εσω­τε­ρι­κής πα­ρακ­μής της δη­μο­κρα­τί­ας», και μά­λι­στα εκεί όπου εμ­φα­νι­ζό­ταν βα­θιά και στέ­ρεα ρι­ζω­μέ­νη – στις Η­ΠΑ για πα­ρά­δειγ­μα.

Είναι αδύ­να­το να προ­βλέ­ψει κα­νείς τις επι­πτώ­σεις του αδια­νό­η­του που ξε­κί­νη­σε στην Ουκρα­νία τα ξη­με­ρώ­μα­τα της Πέμ­πτης. Τις επι­πτώ­σεις στις εμπλε­κό­με­νες χώ­ρες τις ίδιες, τις συ­νέ­πειες της κα­τά­λυ­σης του με­τα­πο­λε­μι­κού υπο­δείγ­μα­τος και των κα­νό­νων που κυ­βερ­νού­σαν τις διε­θνείς σχέ­σεις, τους κιν­δύ­νους με­τά­δο­σης του «ανα­θε­ω­ρη­τι­κού» ιού και σε άλ­λες πε­ριο­χές, ακό­μη πιο κο­ντά μας, τις επι­πτώ­σεις στην ευ­ρω­παϊ­κή ασφά­λεια ή στην ευ­ρω­παϊ­κή οι­κο­νο­μία. Μα υπάρ­χει ένα πε­δίο στο οποίο οι επι­πτώ­σεις εί­ναι προ­βλέ­ψι­μες και εξαι­ρε­τι­κά επι­κίν­δυ­νες: το πε­δίο της δη­μο­κρα­τί­ας. Ο αγώ­νας για την ανά­σχε­ση της πα­ρακ­μής της δη­μο­κρα­τί­ας στον κό­σμο – αυ­τός εί­ναι στʼ αλή­θεια «ο πό­λε­μος της γε­νιάς μας».

Δημοσίευση από “ΤΑ ΝΕΑ”