Κοινωνικό Κεφάλαιο – Τέμπη και πολιτική. Του Στέφανου Νικόπουλου

Το «κοινωνικό κεφάλαιο» εμφανίζεται στις επιστημονικές μελέτες στις αρχές του περασμένου αιώνα, και μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ένας συγκριμένος ορισμός. Πολύ συνοπτικά, φαίνεται ότι οι διαφορετικές προσεγγίσεις συγκλίνουν σε κάποια κοινά χαρακτηριστικά  που συνθέτουν το κοινωνικό κεφάλαιο. Η αμοιβαιότητα, η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η συμμετοχή, είναι στοιχεία που εσωτερικεύουν οι πολίτες για την ένταξή τους σε μικρότερα ή μεγαλύτερα δίκτυα και ομάδες, με βασική προϋπόθεση την  εμπιστοσύνη. Το κοινωνικό κεφάλαιο εδράζεται στην εμπιστοσύνη, και λειτουργεί ως ενοποιητικό στοιχείο μεταξύ πολιτών, ομάδων και δικτύων και καθορίζει την ομαλή λειτουργία των θεσμών στις δημοκρατικές κοινωνίες. Υπό αυτή την έννοια, η εμπιστοσύνη μεταξύ των πολιτών, αλλά και στους θεσμούς, συνιστά το κρίσιμο στοιχείο για την ενίσχυση ή τον περιορισμό του κοινωνικού κεφαλαίου.

Έχει παρατηρηθεί ότι, χώρες με υψηλά ποσοστά εμπιστοσύνης και κατά συνέπεια ισχυρό κοινωνικό κεφάλαιο, έχουν μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή και καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα. Την ίδια στιγμή, έρευνες για το κοινωνικό κεφάλαιο στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, έδειξαν ότι είναι αρκετά περιορισμένο. Σε αυτό το πλαίσιο, γίνεται κατανοητό ότι το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών, αλλά και οι χειρισμοί της κυβέρνησης, κλόνισε ακόμα περισσότερο την περιορισμένη εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς.

Υπό αυτές τις συνθήκες, η μαζική συμμετοχή από την συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών στην συγκέντρωση στις 28/2/2025 φαίνεται να αποκτά ιστορικά χαρακτηριστικά. Αυτό διότι, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της χώρας, οι πολίτες εσωτερίκευσαν και μοιράστηκαν από κοινού το αίτημα για αλλαγή πολιτικού παραδείγματος. Δημιούργησαν με τη συμμετοχή τους , ένα τεράστιο κοινωνικό κεφάλαιο από το μηδέν, το οποίο απαιτεί δημοκρατία και εμπιστοσύνη. Η συμμετοχή παιδιών της νέας γενιάς, αλλά και ηλικιωμένων, με πλήρη συνείδηση και απίστευτη ευγένεια, είναι βαθιά συγκινητική, με δεδομένες της οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι από αυτούς.  

Η μαζική αυτή κινητοποίηση, αποκτά ιστορικά χαρακτηριστικά και για έναν ακόμα λόγο. Ανέτρεψε το μοντέλο των σύγχρονων οργανωμένων κρατών, με την πολιτική να προτείνει και την κοινωνία να ακολουθεί. Οι πολίτες που βγήκαν στους δρόμους όλης της χώρας, αλλά και σε πολλές χώρες του εξωτερικού, δεν ζήτησαν κάτι για τους εαυτούς τους. Ζήτησαν, ένα κράτος και θεσμούς που θα μπορούν να τους εμπιστεύονται. Ζήτησαν αυτό, που η πολιτική τους στέρησε. Υπό αυτή την έννοια, η κοινωνία από τα κάτω με αξιοθαύμαστη ωριμότητα, προσπέρασε την πολιτική, βγήκε μπροστά, και με την αλληλεγγύη, τη συμμετοχή και την εμπιστοσύνη αναμεσά της, προεικόνισε τον τρόπο με τον οποίο θέλει να ζει.

Σε αυτό το σημείο, έρχεται και η μεγάλη ευθύνη της πολιτικής και συγκεκριμένα των κομμάτων της αντιπολίτευσης να ανταποκριθούν με συνέπεια σε αυτό το κομβικής σημασίας αίτημα της κοινωνίας. Με δεδομένο, ότι η κυβέρνηση που δημιούργησε την αναξιοπιστία με την παραβίαση και την καταστρατήγηση των θεσμών, ούτε θέλει, αλλά ούτε και μπορεί να ανταποκριθεί στο αίτημα, το βάρος πέφτει στις δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας και της αριστεράς.

Τα στελέχη και τα μέλη του ευρύτερου χώρου, οφείλουν άμεσα να συνεννοηθούν, να συνεργαστούν να αναζητήσουν νέα πρόσωπα, στο πλαίσιο ενός νέου φορέα, ο οποίος θα προτείνει συγκεκριμένες συνταγματικές και νομοθετικές αλλαγές, που θα εξυπηρετούν το πανίσχυρο αίτημα της κοινωνίας για εμπιστοσύνη. Ο χρόνος δεν είναι άφθονος και η πολιτική οφείλει να αναλάβει την ευθύνη που της αναλογεί. Σε διαφορετική περίπτωση, η καθυστέρηση είναι πολύ πιθανό να μας οδηγήσει σε καταστάσεις, που μόνο δημοκρατικές δεν θα είναι.

*Στέφανος Νικόπουλος, μέλος της συντονιστικής επιτροπής της Ανανεωτικής Αριστεράς και στέλεχος του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ.