Η πρόκληση της πανδημίας. Του ΤΑΚΗ ΜΠΑΤΖΕΛΗ

Η πρωτόγνωρη πανδημία, τουλάχιστον τα τελευταία εκατό χρόνια, και η επέκτασή της σε παγκόσμια κλίμακα έχουν προκαλέσει τις πιο αντιφατικές απόψεις και στάσεις, είτε αυτές κινούνται σε ορθολογικά μονοπάτια ή σε ανορθολογικά.

Ετσι έχουμε τις πανικόβλητες αντιδράσεις μεγάλων επιχειρηματικών παραγόντων, τραπεζιτών κ.λπ., οι οποίοι φοβούνται ότι τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα θα οδηγήσουν σε κατάρρευση της οικονομίας, σε κοινωνική αναταραχή και σε τελευταία ανάλυση σε απώλεια του κοινωνικού ελέγχου. Στον αντίποδα μερικοί αριστεροί διανοούμενοι θεωρούν ότι ο κορονοϊός δεν είναι τόσο επικίνδυνος για να δικαιολογούνται αυτά τα περιοριστικά μέτρα.

Προς επίρρωση των απόψεών τους, κατά κύριο λόγο προσφεύγουν στα γραπτά του Μισέλ Φουκό (1926-1984). Ο φιλόσοφος που πήρε την πιο κατηγορηματική στάση σ’ αυτή τη λογική ήταν ο Ιταλός Τζόρτζιο Αγκάμπεν, ο οποίος σε αναλυτικό άρθρο του υποστήριξε ότι τα περιοριστικά μέτρα που έχουν ληφθεί «είναι φρενιτικά, ανορθολογικά και πλήρως αστήρικτα… στο όνομα της ασφάλειας δεχόμαστε μέτρα τα οποία δραστικά περιορίζουν την ελευθερία και νομιμοποιούν το κράτος έκτακτης ανάγκης… οι άνθρωποι σήμερα δεν πιστεύουν σε τίποτα άλλο παρά στην αποστεωμένη ζωή.

Ο φόβος ότι θα τη χάσουν δεν τους ενώνει, αλλά τους τυφλώνει και τους απομονώνει» και συνεχίζει : «…με την εξάντληση του σκιάχτρου της τρομοκρατίας ως αφορμή λήψης εκτάκτων μέτρων, η εφεύρεση της επιδημίας έχει προσφέρει την ιδανική δικαιολογία επιβολής τους» (European Journal of Psychoanalysis). Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα άρχοντα πολιτικο-οικονομικά συγκροτήματα θα εκμεταλλευτούν την ευκαιρία να επιβάλουν μέτρα μόνιμης επιτήρησης και παραβίασης των ατομικών δικαιωμάτων. Ηδη η κυβέρνηση της Ν. Κορέας έχει αναλύσει τη διασπορά της νόσου με τον εντοπισμό της τοποθεσίας των πολιτών μέσω των κινητών τους τηλεφώνων.

Στο Ισραήλ, η Μοσάντ αναπτύσσει παρόμοια εφαρμογή. Η Κίνα έχει αναπτύξει εφαρμογές αναγνώρισης προσώπων. Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ερωτοτροπούν με την υιοθέτηση ανάλογων εφαρμογών. Είναι γνωστό ότι ένας από τους στόχους του κοινωνικού ελέγχου είναι η εξατομίκευση των πολιτών. Οπως έγραφε ο Γκι Ντεμπόρ στην «Κοινωνία του Θεάματος», η ανάπτυξη της εμπορο-καπιταλιστικής ουτοπίας θα μας απομονώσει συλλήβδην σε έναν «εξαίσιο διαχωρισμό». Ομως το γεγονός αυτό δεν πρέπει να μας οδηγήσει σε έναν παρανοϊκό συνωμοτισμό.

Το λάθος του Αγκάμπεν και όλων εκείνων που υιοθετούν παρόμοιες θέσεις είναι ότι εξηγούν τις τεχνικές του κοινωνικού ελέγχου με βάση το μοντέλο της κρατικής καταπίεσης εναντίον της ένοπλης εξέγερσης. Εδώ όμως δεν έχουμε το «κράτος/υγιείς πολίτες» εναντίον των «λεπρών/επαναστατών», όπου αρκεί οι τελευταίοι να απομονωθούν στη Σπιναλόγκα/φυλακή για να λυθεί το πρόβλημα.

Αντίθετα εδώ δεν υπάρχουν καλοί και κακοί πολίτες, όλοι πρέπει να ελέγχονται και όλοι εν δυνάμει μπορεί να είναι φορείς της νόσου. Ο έλεγχος περιλαμβάνει την κοινωνία συνολικά. Εδώ ερχόμαστε στο κύριο λάθος της ανάλυσης του Αγκάμπεν: Η κυριαρχία δεν είναι μονοδιάστατη. Δεν είναι απλώς έλεγχος και επιτήρηση. Είναι επίσης εκμετάλλευση και απόσπαση.

Η επιδημία απειλεί ευθέως τη λειτουργία της οικονομίας. Είτε αυτή αφορά τις μεγάλες επιχειρήσεις, τις μικρές, τις τράπεζες, το νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Πάνω απ’ όλα όμως βλάπτει τους εργαζομένους, οι οποίοι βρίσκονται στη μεγαλύτερη δυσκολία. Ετσι εξηγείται και η δυσθυμία των κυβερνήσεων να επιβάλουν γενικό σταμάτημα της οικονομίας, το οποίο μπορεί να οδηγήσει τις κοινωνικές ισορροπίες σε αχαρτογράφητα νερά. Εκεί όπου ο Αγκάμπεν βλέπει όλα τα έκτακτα μέτρα ως «αντι-τρομοκρατικά», τα «γκρι κοστούμια» αντιλαμβάνονται την παρούσα συστημική κρίση κυρίως ως οικονομική.

Ακόμη περισσότερο, βλέπουν ότι αυτή τη φορά η πτώση της ζήτησης δεν θα οφείλεται απλώς σε μια κρίση ρευστότητας όπως το 2008. Γι’ αυτό και η διαχείριση της πανδημίας έχει αρχίσει να παίρνει έντονα πολιτικό χαρακτήρα. Για να παραφράσουμε τον Κλεμανσό, «η πανδημία είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση για να αφεθεί στα χέρια των γιατρών». Το μεγάλο διακύβευμα θα είναι η διαχείριση της οικονομικής κρίσης και της έντασης των κοινωνικών ανισοτήτων που θα προκύψουν.

Αρκετοί πολιτικοί ηγέτες χρησιμοποιούν τη ρητορική του «πολέμου» για να χαρακτηρίσουν τη μάχη εναντίον της πανδημίας. Η επίκληση του «πολέμου» είναι βολική γιατί συσπειρώνει και κινητοποιεί τους πολίτες πίσω από τις κυβερνήσεις τους. Οι θάνατοι μπορούν να θεωρηθούν «απώλειες πολέμου». Δυστυχώς όμως οι ιοί δεν παραδίδονται, απλώς μεταλλάσσονται. Τι θα προκύψει μετά την ύφεση της πανδημίας; Η νεοφιλελεύθερη τάξη θα μεταβληθεί; Το έθνος-κράτος θα ενισχυθεί; Θα μεταβληθεί ο γεωπολιτικός συσχετισμός; Θα ενισχυθούν κάποιες μεγάλες επιχειρήσεις εις βάρος άλλων; Ολα είναι πιθανά.

Ομως δύο πράγματα είναι βέβαια: Η αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναι μέρος του φυσικού κόσμου και μπορούν να δημιουργήσουν το δικό τους οικοσύστημα, ο Covid-19 μάς λέει ότι δεν είναι δυνατόν. Και το ανθρώπινο είδος είναι πολύ ανθεκτικό, πολύμορφο και εύστροφο για να θρυμματιστεί από τέτοιες αντιξοότητες.

Δημοσίευση από “Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ”