Το Σύνταγμα της Γης. Του ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ
Στην πορεία της ιστορίας της η ανθρωπότητα έζησε μεγάλες πολιτικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές καταστροφές: λιμούς, επιδημίες, κατακλυσμούς, ξηρασίες, πολέμους, με το πελώριο τίμημά τους σε ανθρώπινες ζωές. Ωστόσο, τουλάχιστον μέχρι το 1945, κανείς δεν είχε σκεφτεί ότι η περιπέτεια του ανθρώπου πάνω στη Γη θα μπορούσε να τερματιστεί
Mε την έκρηξη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα η ανθρωπότητα ανακάλυψε ότι ήταν θνητή και ότι μπορούσε να αυτοκτονήσει. Η καταστροφή ενός πυρηνικού πολέμου έχει μέχρι σήμερα αποφευχθεί, αλλά στις μέρες μας έχουν προστεθεί και άλλες θανάσιμες απειλές με πρώτη βέβαια την κλιματική κρίση. Τον περασμένο Δεκέμβριο μια ομάδα Ιταλών διανοουμένων συνέταξε μια έκκληση για να αναληφθούν μαζικές δράσεις, ώστε να αλλάξει ριζικά η πορεία των πραγμάτων.
Ενας από αυτούς είναι και ο Λουίτζι Φεραγιόλι, ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης 3. Το κείμενο που ακολουθεί είναι η ομιλία που εκφώνησε ο Φεραγιόλι στις 21 Φεβρουαρίου 2020, στη Biblioteca Vallicelliana της Ρώμης, για να εξηγήσει το νόημα αυτής της πρωτοβουλίας.
Υπάρχουν παγκόσμια προβλήματα που δεν αποτελούν μέρος της πολιτικής ατζέντας των εθνικών κυβερνήσεων, μολονότι από τη λύση τους εξαρτάται η επιβίωση της ανθρωπότητας: η διάσωση του πλανήτη από την κλιματική υπερθέρμανση, οι κίνδυνοι πυρηνικών συγκρούσεων, η αύξηση των ανισοτήτων και ο θάνατος εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο από έλλειψη βασικών τροφίμων και φαρμάκων, το δράμα εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών, καθένας από τους οποίους εγκαταλείπει τη χώρα του εξαιτίας κάποιου άλυτου προβλήματος. Αυτά τα προβλήματα δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από τις εθνικές πολιτικές, που είναι αδρανείς και ανήμπορες επειδή είναι προσκολλημένες στα περιορισμένα πεδία των εκλογικών περιφερειών και στους βραχείς χρόνους των δημοσκοπήσεων και των εκλογών.
Είναι ωστόσο βέβαιο ότι 7 δισεκατομμύρια και 700 εκατομμύρια άνθρωποι, 196 κυρίαρχα κράτη από τα οποία τα 10 διαθέτουν πυρηνικά όπλα, ένας αδηφάγος και αρπακτικός καπιταλισμός και ένα οικολογικά μη βιώσιμο βιομηχανικό σύστημα δεν μπορούν να επιβιώνουν επί μακρόν. Από αυτή την κοινότοπη και στοιχειώδη συνειδητοποίηση γεννήθηκε η ιδέα να δημιουργήσουμε ένα κίνημα που θα αποσκοπεί στο να προωθήσει ένα Σύνταγμα της Γης. Δεν πρόκειται για μιαν ουτοπική υπόθεση.
Πρόκειται, αντίθετα, για τη μόνη ορθολογική απάντηση στο ίδιο δίλημμα που έθεσε πριν από τέσσερις αιώνες ο Τόμας Χομπς: η γενικευμένη ανασφάλεια που προκαλείται από την άγρια ελευθερία των πιο ισχυρών ή το σύμφωνο ειρηνικής συμβίωσης, μη επίθεσης και αμοιβαίας αλληλεγγύης, στη βάση της απαγόρευσης του πολέμου και της ισότητας όλων των ανθρώπινων υπάρξεων στα ζωτικά τους δικαιώματα. Το τωρινό δίλημμα όμως είναι πολύ πιο δραματικό από εκείνο που είχε συλλάβει ο Χομπς.
Η τωρινή άγρια κοινωνία των παγκόσμιων εξουσιών είναι μια κοινωνία που κατοικείται όχι πλέον από φυσικούς λύκους, αλλά από τεχνητούς λύκους -τα κράτη και τις αγορές- οι οποίοι έχουν ουσιαστικά ξεφύγει από τον έλεγχο των δημιουργών τους και διαθέτουν μια καταστροφική δύναμη ασύγκριτα μεγαλύτερη από οποιοδήποτε οπλικό σύστημα του παρελθόντος. Και όχι μόνον αυτό. Διαφορετικά από όλες τις περασμένες καταστροφές -τους παγκόσμιους πολέμους, τις φρικαλεότητες των ολοκληρωτισμών-, η οικολογική καταστροφή και η πυρηνική καταστροφή είναι σε μεγάλο βαθμό μη αναστρέψιμες και ίσως δεν θα έχουμε τον χρόνο να διατυπώσουμε νέα «ποτέ πια». Για πρώτη φορά στην Ιστορία υπάρχει ο κίνδυνος να αποκτήσουμε επίγνωση της αναγκαιότητας ενός νέου συμφώνου όταν θα είναι πάρα πολύ αργά.
Αυτό το σύμφωνο ειρηνικής συμβίωσης -ας μην το λησμονούμε- συνομολογήθηκε από την ανθρωπότητα την επαύριον του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου και της απελευθέρωσης από τον ναζισμό και τον φασισμό, όταν μαζί με τα αυστηρά Συντάγματα των απελευθερωμένων κρατών διατυπώθηκε και εκείνο το έμβρυο Συντάγματος του κόσμου, που είναι ο καταστατικός χάρτης του ΟΗΕ και οι τόσες Διακηρύξεις και Συμβάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Αυτοί οι χάρτες όμως απαιτούσαν κανόνες εφαρμογής οι οποίοι δεν θεσπίστηκαν: την εφαρμογή της έβδομης παραγράφου του Χάρτη του ΟΗΕ και γι’ αυτό το υπερεθνικό μονοπώλιο της ισχύος και τη διάλυση των εθνικών στρατών, τη δημιουργία και κυρίως τη χρηματοδότηση παγκόσμιων θεσμών που θα εγγυώνται τα δικαιώματα στην υγεία, στην εκπαίδευση και στη διαβίωση, τη θέσπιση ενός πλανητικού δημόσιου τομέα που θα αποσκοπεί στο να αποσπάσει από την αγορά κοινά αγαθά, όπως το πόσιμο νερό, ο αέρας, οι θάλασσες, τα μεγάλα δάση και οι παγετώνες. Ολα αυτά δεν έγιναν.
Τα δικαιώματα που διακηρύχτηκαν παρέμειναν στα χαρτιά, σαν υποσχέσεις που δεν τηρήθηκαν. Γι’ αυτό το Σύνταγμα της Γης που θέλουμε να προωθήσουμε προτίθεται να ολοκληρώσει τον τωρινό συνταγματισμό με μια διπλή έννοια. Σε πρώτο επίπεδο διευρύνοντάς τον προς τρεις κατευθύνσεις: ως παγκόσμιο και όχι μόνο κρατικό συνταγματισμό, προκειμένου να εγγυηθεί τα κοινά αγαθά, και όχι μόνον τα θεμελιώδη δικαιώματα, απέναντι στις εξουσίες τόσο των κρατών όσο και των αγορών. Σε δεύτερο επίπεδο προβλέποντας, εκτός από τους παραδοσιακούς νομοθετικούς, δικαστικούς και κυβερνητικούς θεσμούς, και τους θεσμούς που θα εγγυώνται τα δικαιώματα και τα θεμελιώδη αγαθά, καθώς και τη χρηματοδότησή τους με την επιβολή μιας παγκόσμιας φορολογίας. Με δυο λόγια, ένας συνταγματισμός της Γης είναι εφικτός.
Προς υποστήριξή του, εκτός από τη λογική και τον ρεαλισμό, υπάρχει και ένα καινούριο στοιχείο. Για πρώτη φορά στην Ιστορία η ανθρωπότητα συνενώνεται από ένα δημόσιο και γενικό συμφέρον αρκετά ευρύτερο και πιο ζωτικό από όλα τα δημόσια συμφέροντα του παρελθόντος: το συμφέρον όλων για την επιβίωση της ανθρωπότητας και για να παραμείνει κατοικήσιμος ο πλανήτης. Φυσικά τα ισχυρά συμφέροντα που αντιπαρατίθενται σε αυτό το δημόσιο συμφέρον δεν επιτρέπουν καμιάν αισιοδοξία.
Χρειάζεται όμως να διακρίνουμε ανάμεσα σε πολιτική απιθανότητα και θεωρητική ανικανότητα, αν δεν θέλουμε να συγκαλύψουμε τις ευθύνες της πολιτικής και να νομιμοποιήσουμε τον τωρινό εκτροχιασμό με τη θέση ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις στην πραγματικότητα έτσι όπως αυτή είναι σήμερα. Είμαστε πράγματι πεισμένοι ότι η αληθινή ουτοπία είναι ακριβώς τούτη: η ιδέα ότι η πραγματικότητα μπορεί να παραμείνει επί μακρόν έτσι όπως είναι και ότι θα μπορούσαμε να συνεχίζουμε επ’ άπειρον να βασίζουμε τις δημοκρατίες μας και τους δικούς μας ανέμελους τρόπους ζωής πάνω στην πείνα και την εξαθλίωση του υπόλοιπου κόσμου, πάνω στην ισχύ των όπλων και στην ερήμωση του πλανήτη, χωρίς να βαδίζουμε προς ένα καταστροφικό μέλλον.
Από δω πηγάζει η αναγκαιότητα να θέσουμε στην ημερήσια διάταξη της δημόσιας συζήτησης το μέχρι τώρα παραγνωρισμένο θέμα μιας συντακτικής διαδικασίας της κοσμοπολιτικής δημοκρατίας. Γι’ αυτό σχεδιάσαμε τη Σχολή «Costituente Terra», της οποίας ο ρόλος δεν είναι να διδάσκει, αλλά να υποκινεί τον συλλογικό στοχασμό και τη θεωρητική φαντασία σχετικά με τις τεχνικές και τους εγγυητικούς θεσμούς που είναι κατάλληλοι για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων και των παγκόσμιων καταστροφών.
Γι’ αυτό και θα διαδώσουμε την έκκλησή μας και έξω από τη χώρα μας και θα προσπαθήσουμε να εμπλέξουμε σε αυτόν τον συλλογικό στοχασμό νομικούς, οικονομολόγους και θεωρητικούς της πολιτικής απ’ όλο τον κόσμο.
Δημοσίευση από “Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ”
