Σκέψεις με αφορμή τις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις. Του Γαβριήλ Λαμπάτου
1. Συμπληρώθηκαν δεκαπέντε χρόνια από την εκδήλωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008. Μια εποχή διαδοχικών κρίσεων με επιστέγασμα τον πόλεμο στην Ουκρανία που σηματοδοτεί μια νέα εποχή. Η πολιτική απαιτεί πολιτικό προσωπικό ικανό να διαχειριστεί αυτές τις κρίσεις. Οι απαιτήσεις είναι μεγάλες για ένα πολιτικό προσωπικό που κινείται με τον ορίζοντα ενός στενού εκλογικού κύκλου. Η αποχή μεγάλου τμήματος του πληθυσμού από τις εκλογικές διαδικασίες αποτυπώνει την αποδοκιμασία της κοινωνίας για την ικανότητα των πολιτικών να εμπνεύσουν, ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών. Τα υψηλά ποσοστά αποχής και ο μικρός βαθμός ταύτισης των ψηφοφόρων με τα υφιστάμενα κόμματα δημιουργούν το ενδεχόμενο να δημιουργηθεί ένας νέος πολιτικός σχηματισμός (από πρόσωπα εκτός πολιτικής) το οποίο θα διεκδικούσε μια θέση στο πολιτικό σύστημα στο χώρο του φιλελεύθερου κέντρου.
2. Το 2009 έκλεισε ένας πολιτικός κύκλος. Ο συνασπισμός των κοινωνικών δυνάμεων που εξέφραζε το κυρίαρχο κόμμα της Κεντροαριστεράς το ΠΑΣΟΚ διαλύθηκε μόλις έγινε αντιληπτό ότι το κόμμα αυτό δεν μπορούσε να εγγυηθεί τα κεκτημένα. Η χώρα μπήκε στη δίνη μιας μεγάλης πολιτικής κρίσης που επέκτεινε τα οικονομικά προβλήματα της χώρας.
3. Ο κύκλος αυτός καθορίστηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό από την εκλογική εκτόξευση του ΣΥΡΙΖΑ, ενός κόμματος που συγκροτήθηκε σε ρήξη με τις παραδόσεις της ανανεωτικής αριστεράς και εξέφρασε πολιτικά πλήθος νεοκομμουνιστών και αριστερίστικων ομάδων που ανακάλυψαν ότι ο λαϊκιστικός και μηδενιστικός λόγος είχε τεράστια απήχηση σε πολύ μεγάλα στρώματα της κοινωνίας.
4. Βασικό γνώρισμα της ηγετικής ομάδας γύρω από τον Αλέξη Τσίπρα ήταν ο πολιτικός βολονταρισμός. Γι’ αυτούς η κρίση χρέους ήταν «παραμύθι για δράκους». Το πρώτο εξάμηνο του 2015 δεν έγινε καμία ηρωική διαπραγμάτευση. Οδηγούσαν με τυχοδιωκτικό τρόπο την χώρα σε γκρεμό. Δεν είχαν αίσθηση ότι η πολιτική διεξάγεται σε ένα πεδίο συγκεκριμένου συσχετισμού δυνάμεων.
Αγνόησαν αυτό που καμία ηγεσία της κομμουνιστικής αριστεράς από την πιο δογματική της εκδοχή, έως την ανανεωτική αριστερά δεν παραγνώριζε. Ο συσχετισμός δυνάμεων είναι καθοριστικός στη πολιτική πράξη. Ας θυμηθούμε πως οι δυνάμεις του σταλινικού ΚΚΕ αντιμετώπισαν τους αγανακτισμένους στο Σύνταγμα και την κωμωδία του δημοψηφίσματος του 2015. Σταλινικοί ήταν οι άνθρωποι, όχι τυχοδιώκτες.
5. Είναι εντυπωσιακό ότι μετά από τέτοιες, ιστορικών διαστάσεων, αποτυχίες το πολιτικό προσωπικό του ΣΥΡΙΖΑ δεν επιχείρησε έναν ουσιαστικό πολιτικό αναστοχασμό. Ψέλλισαν κάτι περί αυταπατών και αυτό ήταν όλο.
6. Το εκλογικό αποτέλεσμα του 2019 ήταν η μεγαλύτερη παγίδα για τον ΣΥΡΙΖΑ. Η ηγετική του ομάδα θεώρησε ότι αργά ή γρήγορα θα επανέλθει στην εξουσία. Η τετραετία αυτή απογύμνωσε πλήρως το συγκεκριμένο πολιτικό προσωπικό. Αντί να εμβαθύνει προγραμματικά σε ένα πεδίο σοσιαλδημοκρατικών και οικολογικών μεταρρυθμίσεων «ταμπουρώθηκε» μέσα από το πεδίο του κοινωνιοκρατισμού σε μια τοξική αντιπολίτευση που τον οδήγησε στη συντριβή των εκλογών του 2023. Ακόμα και τότε η κομματική γραφειοκρατία, αφού ρύθμισε την κατανομή των κομματικών αξιωμάτων προχώρησε άμεσα στις διαδικασίες για την εκλογή νέου προέδρου. Όσοι ζήτησαν να διεξαχθεί πρώτα ένα συνέδριο στο οποίο έπρεπε να συζητηθούν αναλυτικά τα αίτια της ήττας θεωρήθηκαν γραφικοί και απομονώθηκαν. Τα κόμματα εξουσίας, τρομάρα τους, έπρεπε να εκλέξουν άμεσα ηγέτη, ώστε να εμφανιστεί στη ΔΕΘ.
7. Για τους κομματικούς γραφειοκράτες ήταν όλα επαρκώς σχεδιασμένα. Υπολόγιζαν όμως χωρίς τη βάση των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ. Οι άνθρωποι αυτοί στη πλειοψηφία τους δεν είναι αριστεροί. Αντιδεξιοί είναι που επιθυμούσαν το κόμμα τους να μετασχηματισθεί άμεσα σε κόμμα εξουσίας. Η εμφάνιση Κασσελάκη και η επικράτηση του ανέδειξε τα στρατηγικά αδιέξοδα του συγκεκριμένου κόμματος. Ο Στέφανος Κασσελάκης είναι ένας φιλελεύθερος της αριστεράς. Η νέα ηγετική ομάδα που τον περιβάλλει είναι εντελώς ετερόκλητη. Τι κοινό μπορεί να έχει ο νέος πρόεδρος με τον Διονύση Τεμπονέρα που προαλείφεται για νέος γραμματέας του κόμματος. Ο δεύτερος είναι ένας κλασσικός λαϊκιστής πολιτικός. Είναι χαρακτηριστική η αρθρογραφία του για το ασφαλιστικό. Να μειωθούν οι ασφαλιστικές εισφορές των ελεύθερων επαγγελματιών, να αυξηθούν τα ποσοστά αναπλήρωσης, ενώ ούτε για τις συντάξεις των δικαστικών δεν τόλμησε να αναφέρει τίποτα ουσιώδες. Η ετερόκλητη αυτή ομάδα στους επόμενους μήνες θα έρθει σε οριστική ρήξη με τα ιστορικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ που μεθόδευσαν την έλευση του Αλέξη Τσίπρα στη θέση του Αλέκου Αλαβάνου. Ο ΣΥΡΙΖΑ του Κασσελάκη, του Πολάκη και της Αυγέρη δεν θα έχει καμία σχέση με το ΣΥΡΙΖΑ του 2008. Η εκλογική του συρρίκνωση στις ευρωεκλογές του 2024 είναι δεδομένη.
8. Η καρικατούρα του νεοφιλελεύθερου Μητσοτάκη δεν πείθει. Στα χρόνια της πανδημίας αυξήθηκε ο δανεισμός της χώρας προκειμένου να διατεθούν μεγάλα ποσά σε πολλές κοινωνικές ομάδες που δοκιμάστηκαν από το κλείσιμο των επιχειρήσεων και τον περιορισμό της οικονομικής δραστηριότητας. Είναι προφανές, όπως και σε άλλες περιπτώσεις ότι τα χρήματα αυτά δεν διατέθηκαν με τον κατάλληλο τρόπο. Παρόλα αυτά η κοινωνία αδιαφόρησε στις κατηγορίες περί ανάλγητης κοινωνικής πολιτικής.
9. Παράλληλα πολλές προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ καταγράφτηκαν στη συνείδηση της κοινής γνώμης ως λαϊκιστικές και αναποτελεσματικές. Όταν ο Φίλης ζητούσε να εισάγονται στα Πανεπιστήμια μαθητές που είναι σχεδόν λειτουργικά αναλφάβητοι, η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών αδιαφόρησε. Ακόμα και αυτοί που θεωρητικά θα ευνοούνταν.
10. Μετά την τραγική κατάληξη του εγχειρήματος της ΔΗΜΑΡ μια ομάδα στελεχών της αποφασίσαμε να μη συνθηκολογήσουμε με την ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ και μαζί με το βαριά τραυματισμένο ΠΑΣΟΚ να επιχειρήσουμε να διαμορφώσουμε ένα σύγχρονο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Το εγχείρημα προχώρησε. Αντισταθήκαμε επιτυχώς στην επιθετική εξαγορά που επιχείρησε ο Αλέξης Τσίπρας με αφορμή τη συμφωνία των Πρεσπών. Το ιδρυτικό κείμενο της πολιτικής κίνησης “Ανανεωτική αριστερά”, αποτύπωσε με ενάργεια τις προτεραιότητες της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας.
11. Όλα αυτά τα χρόνια της συνύπαρξης με τις δυνάμεις του ΠΑΣΟΚ μπορούν να μας οδηγήσουν σε ορισμένα συμπεράσματα. Στο ΠΑΣΟΚ υπάρχει ένα ανθρώπινο δυναμικό που γνωρίζει τα θέματα και εφάρμοσε στη πράξη σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές μέσω της άσκησης κυβερνητικής πολιτικής.
12. Η βασική αδυναμία του ήταν να αντιληφθεί ότι οι επιμέρους πολιτικές είναι αναγκαίο να ενταχθούν σε ένα αφήγημα με έντονα ιδεολογικά χαρακτηριστικά που θα διεκδικήσει την ιδεολογική ηγεμονία στην ελληνική κοινωνία, ειδικά σε περιόδους έντονων κοινωνικών μεταβολών.
13. Ο τρόπος λειτουργίας του κόμματος υπολείπεται των προκλήσεων της εποχής. Κατά πάσα πιθανότητα το κόμμα στις Ευρωεκλογές να αποτελέσει το δεύτερο πολιτικό σχηματισμό με μια χαώδη εκλογική διαφορά σε σχέση με το πρώτο κόμμα. Να επαναληφθεί δηλαδή το σενάριο του πρώτου γύρου των εκλογών του Δήμου της Αθήνας. Ένα κόμμα με ισχυρή παρουσία στην περιφέρεια και περιορισμένη απήχηση στην Αττική δεν μπορεί να δημιουργήσει δυναμική κόμματος εξουσίας. Θα καταγραφεί ως το μεγαλύτερο από μια σειρά μικρομεσαίων κομμάτων (ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ) που δεν θα έχει τη δυνατότητα να απειλήσει τον συνασπισμό εξουσίας γύρω από τη Νέα Δημοκρατία. Ο συσχετισμός δυνάμεων είναι ιδιαίτερα δυσμενής γιατί η ηγετική ομάδα του ΚΚΕ παρά τα στρατηγικά της αδιέξοδα βλέπει ότι η συνταγή του κόμματος διαμαρτυρίας αποδίδει. Ο Θεόδωρος Μαργαρίτης κατέθεσε ορισμένες προτάσεις για τη βελτίωση της λειτουργίας του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ. Η υιοθέτησή τους αναμφίβολα θα συμβάλλει στη πρόοδο του κόμματος. Είναι αναγκαίο η νοσταλγία του χθες να συνδεθεί με το σήμερα και το αύριο και τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας.
14. Η σοσιαλδημοκρατία της εποχής μας τροφοδοτείται τόσο από την κλασσική σοσιαλιστική παράδοση, όσο και από την παράδοση του φιλελευθερισμού. Ιστορικά το ρεύμα του φιλελεύθερου σοσιαλισμού που ξεκινά από τον 19ο αι. δείχνει να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της εποχής μας. Ας θυμηθούμε τα προφητικά λόγια J.S.Mill για τα σοσιαλιστικά σχέδια: «η κομμουνιστική διαχείριση για την χάραξη νέων δρόμων και την άμεση υποβολή σε θυσίες για κάποιο σκοπό μακρινό και αβέβαιο» [1]. Παρόλα αυτά παρέμεναν μειοψηφία όλοι αυτοί που δεν ήθελαν η αριστερά να είναι δέσμια του κοινωνιοκρατισμού και των αρχαϊσμών. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία δεν προσεγγίζει τις μεταβολές του καπιταλισμού στην εποχή μας με την έννοια λάστιχο του νεοφιλελευθερισμού. Αξίζει να αναφερθούμε στις επισημάνσεις του Pierre Rosanvallon: «Για αυτήν την νέα Αριστερά της αντίστασης ο νεοφιλελευθερισμός έγινε ο πρωταρχικός εχθρός, ενώ στην κοινωνική κριτική ο όρος καπιταλισμός μπήκε σε δεύτερο πλάνο. Στη λέξη νεοφιλελευθερισμός συμπυκνώθηκαν όλα τα δεινά και οι μεταλλάξεις του σήμερα, είτε πρόκειται για την έκρηξη των ανισοτήτων είτε για τις υπερβολές του ατομικισμού, τις πολιτικές ιδιωτικοποίησης και απορρύθμισης ή, ακόμα για την επιτάχυνση της παγκοσμιοποίησης. Έτσι, όμως, μετατράπηκε σε μια έννοια λάστιχο που παραπέμπει σε μια πραγματικότητα που είναι μονολιθική και ταυτόχρονα αδύνατο να τη συλλάβουμε» [2]
Συνεχίζοντας την ανάλυση του ο μεγάλος Γάλλος ιστορικός παρουσιάζει τη δυνατότητα αλλαγών και μεταρρυθμίσεων μέσα στο σύστημα αυτό: «Ο καπιταλισμός είναι πάντοτε δυνάμει πληθυντικός, καθώς οι διάφοροι καπιταλισμοί χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερες μορφές ιδιοκτησίας, τρόπους λήψης αποφάσεων και ελέγχου, που μπορεί να είναι πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Η ίδια παρατήρηση ισχύει, εάν σκεφτούμε τις πολιτικές περιορισμού των ανισοτήτων ή τις μορφές οργάνωσης της κοινής συμβίωσης και των κοινών αγαθών» [3]. Για να ξεφύγουμε από το πολιτικό σκηνικό του ενάμιση κόμματος είναι αναγκαίο να χαραχθεί μια μακροπρόθεσμη στρατηγική βασισμένη στο τρίπτυχο ανθεκτικότητα, παραγωγική ανασυγκρότηση, κοινωνική δικαιοσύνη. Η ανθεκτικότητα αφορά τη δημιουργία υποδομών ικανών να ανταποκριθούν στην εποχή της κλιματικής αλλαγής. Παράλληλα υπογραμμίζει τους γεωπολιτικούς κινδύνους για τη χώρα σε μια εποχή δημογραφικής συρρίκνωσης. Απαιτεί αλλαγές που δεν συμβαδίζουν με ένα συγκεκριμένο εκλογικό κύκλο. Η παραγωγική ανασυγκρότηση απαιτεί αλλαγές τόσο στο παραγωγικό σύστημα, τη δημόσια διοίκηση και την εκπαίδευση. Οι αλλαγές αυτές απαιτούν ευρύτερες συναινέσεις και εμμονή στην εφαρμογή τους προκειμένου να είναι επιτυχείς. Η κοινωνική δικαιοσύνη, όπως μας αναλύει στο έργο του ο T. Πικετύ [4] δεν συνδέεται με μηχανισμούς ισότητας που έχουν οριστική μορφή, αλλά με παρεμβάσεις σε υπερεθνικό και εθνικό επίπεδο που διαρκώς ανανεώνονται.
Απαιτείται ένα συνεκτικό σχέδιο που θα κινητοποιήσει δυνάμεις τόσο της αποχής, αλλά κυρίως αυτούς που δεν επιθυμούν επιστροφή σε μοντέλα διακυβέρνησης που προτιμούν την αδράνεια από τις μεταρρυθμίσεις.
1 John Stuart Mill, Κεφάλαια για τον σοσιαλισμό, Διαλέγεσθαι, Αθήνα, 2020, σελ.103.
2 P.Rosanvallon, Η δική μας διανοητική και πολιτική ιστορία 1968-2018, Πόλις, Αθήνα 2020, σελ. 267
3 Στο ίδιο
4 Thomas Piketty, Μικρή ιστορία της ισότητας, Πατάκης, Αθήνα 2023
