Ουκρανία και Ευρώπη. Του ANDREAS UMLAND*
Παλιές και νέες ουκρανικές διαδρομές προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση
Η απόκτηση του καθεστώτος υποψήφιας χώρας για ένταξη στην Ε.Ε. στις 23 Ιουνίου 2022 από την Ουκρανία και τη Μολδαβία ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια συμβολική χειρονομία. Για πρώτη φορά στην ιστορία της η Ουκρανία έχει την προοπτική ενός ευρωπαϊκού μέλλοντος, γράφει ο Andreas Umland. Αλλά ο δρόμος που χρειάζεται να διανυθεί είναι μακρύς και η Ουκρανία έχει ανάγκη βοήθειας και υποστήριξης. Στο τέλος της διαδρομής θα μπορούσε να ενισχύσει ουσιαστικά την Ε.Ε. [Με αφορμή τη σημερινή επέτειο ανεξαρτησίας της Ουκρανίας – TBJ]
Με τη χορήγηση του καθεστώτος υποψήφιας χώρας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 23 Ιουνίου 2022, η Ουκρανία και η Μολδαβία κατάφεραν να υπερπηδήσουν ένα προκαταρκτικό στάδιο της διαδικασίας διεύρυνσης της Ε.Ε. Μέχρι τότε δεν τους είχε δοθεί ρητή προοπτική της ιδιότητας του μέλους. αυτή χορηγήθηκε στην Ουκρανία και τη Μολδαβία την ίδια ημέρα από το υψηλότερο σώμα λήψης αποφάσεων της Ε.Ε.
Σε αντίθεση με τη Γεωργία, το Κόσοβο και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Ουκρανία και η Μολδαβία είναι τώρα όχι μόνο δυνητικά, αλλά ήδη πλήρως υποψήφιες προς ένταξη χώρες. Οι δύο χώρες επομένως κινήθηκαν, εντός της διαδικασίας ένταξης στην Ε.Ε., απευθείας στο ίδιο επίπεδο με την Αλβανία, τη Βόρεια Μακεδονία, το Μαυροβούνιο, τη Σερβία και την Τουρκία.
Λίγες εβδομάδες πριν την απόφαση, μια τέτοια επιτυχία φάνταζε απίθανη για το Κίεβο και το Κισινάου, δεδομένων των ανάμεικτων σημάτων που εκπέμπονταν από ποικίλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Αποφασιστικό ρόλο στην επίτευξη της τελικής συναίνεσης των 27 μελών-κρατών προφανώς διαδραμάτισε η κοινή επίσκεψη των προέδρων της Γαλλίας και της Ρουμανίας, του ιταλού πρωθυπουργού και του γερμανού καγκελαρίου στο Κίεβο λίγο πριν από την απόφαση και η εκεί έκφραση της υποστήριξής τους για την ένταξη της Ουκρανίας στην Ε.Ε.
Η συλλογική φιλο-ουκρανική δήλωση από τους Όλαφ Σολτς, Μάριο Ντράγκι, Κλάους Γιοχάνις και Εμμανουέλ Μακρόν στο Κίεβο εξέπεμψε ένα ισχυρό σήμα στις υπόλοιπες εθνικές κυβερνήσεις της Ε.Ε. Πιθανόν εμπόδισε ένα δυνητικό βέτο από κράτη-μέλη της Ένωσης που αμφέβαλλαν για τη σκοπιμότητα μιας τέτοιας απόφασης και επιθυμούσαν περιορισμό της απόφασης του Συμβουλίου σε μια δυνητική απόδοση υποψήφιας χώρας στην Ουκρανία και τη Μολδαβία, όπως ακριβώς αποφασίστηκε και για τη Γεωργία.
Για το Κίεβο και το Κισινάου αυτό σημαίνει πως ο δρόμος για την ένταξη στην Ε.Ε. έχει διαγραφεί με σαφήνεια. Ωστόσο, το κύριο ζήτημα που τίθεται ενώπιόν μας είναι επί της ουσίας ελάχιστα διαφορετικό από αυτό των τελευταίων έξι ετών: η εφαρμογή των Συμφωνιών Σύνδεσης της Ουκρανίας, της Μολδαβίας και της Γεωργίας με την Ε.Ε., οι οποίες υπογράφηκαν το 2014 και τέθηκαν σε ισχύ το 2016.
Με βάση το περιεχόμενό τους, αυτές οι Συμφωνίες αποτελούν ήδη οδικούς χάρτες για την ένταξη και όχι απλώς τη σύνδεση των τριών χωρών με την Ένωση. Από αυτή την άποψη, το κατώτερο με βάση την απόφαση της 23ης Ιουνίου τυπικό status της Γεωργίας ως δυνητικού υποψήφιου μέλους συγκριτικά με αυτό των άλλων δύο μελών του Τρίο της Σύνδεσης, έχει μόνο ελάσσονος σημασίας πρακτικές συνέπειες. Διότι και για τα τρία κράτη, χωρίς εξαίρεση και διακρίσεις, η εκπλήρωση των Συμφωνιών Σύνδεσης παραμένει η βασιλική οδός για την Ε.Ε.
Ανοίξτε νέους δρόμους
Ωστόσο, υπάρχουν άλλα εργαλεία που το Κίεβο μπορεί να χρησιμοποιήσει προκειμένου να ενισχύσει τόσο τη δική του όσο και την ανθεκτικότητα της Ε.Ε. Ως ένα μεγάλο και ολοένα και πιο αξιοσέβαστο κράτος στο πλαίσιο της επιτυχημένης άμυνάς του εναντίον της Ρωσίας, η Ουκρανία έχει να παίξει έναν νέο ρόλο στη συμμαχία των δυνάμεων της Δύσης. Με τις νέες δυνατότητές της, η Ουκρανία θα πρέπει να προσπαθήσει να ανοίξει νέους δρόμους στη δική της προσέγγιση με την Ε.Ε. καθώς και στην ευρωπαϊκή υποστήριξη για την ανθεκτικότητά της. Επιπλέον, η Ουκρανία πρέπει να προσπαθήσει να συνεχίσει να τραβήξει τη Μολδαβία και τη Γεωργία μαζί της, όπως το έχει ήδη κάνει τους τελευταίους τέσσερις μήνες όσον αφορά τις προοπτικές ένταξης στην Ε.Ε.
Πρώτον, και για τις τρεις χώρες, η συμπερίληψή τους σε τμήματα, τουλάχιστον, του θεσμικού δικτύου που δημιουργήθηκε αρχικά από την Ε.Ε. για την προετοιμασία της ένταξης των κρατών των Βαλκανίων στην Ε.Ε., αποτελεί τώρα προφανή επιλογή. Αυτό αφορά τις ακόλουθες δομές που είναι ήδη ενεργές στα Δυτικά Βαλκάνια εδώ και πολλά χρόνια: το Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας (Regional Cooperation Council-RCC), η Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου της Κεντρικής Ευρώπης (Central European Free Trade Agreement-CEFTA), η Περιφερειακή Πρωτοβουλία κατά της Διαφθοράς (Regional Anti-Corruption Initiative-RAI), το Δίκτυο Υγείας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (South East European Health Network-SEEHN), η Μόνιμη Ομάδα Εργασίας Περιφερειακής Αγροτικής Ανάπτυξης της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Regional Rural Development Standing Working Group of South Eastern Europe-SWGRRD), το Δημόσιο Κέντρο Υπηρεσιών Απασχόλησης για τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Public Employment Service Center for South East European Countries – CPESSEC), το Κέντρο για τη Συνεργασία της Περιφερειακής Νεολαίας (Regional Youth Cooperation Center-RYCO), το Νοτιοανατολικό Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Επιβολή του Νόμου (SELEC), το Κέντρο Συνεργασίας για την Ασφάλεια (Center for Security Cooperation-RACVIAC), η Πρωτοβουλία για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (Education Reform Initiative for South East Europe-ERISEE), η Περιφερειακή Σχολή Δημόσιας Διοίκησης (Regional School of Public Administration-RESPA), το Περιφερειακό Κέντρο Ετοιμότητας για Καταστροφές (Regional Disaster Preparedness Centre-DPPI), το Κέντρο Επιχειρηματικής Μάθησης Νοτιοανατολικής Ευρώπης (South East European Centre for Entrepreneurial Learning-SEECEL), το Κέντρο Αριστείας Οικονομικών (Centre of Excellence for Finance-CEF) και το Περιφερειακό Περιβαλλοντικό Κέντρο (Regional Environmental Centre-REC).
Φιλελευθεροποιήστε τη νομοθεσία
Δεύτερον, η Ουκρανία, όπως και η Γεωργία πριν από αυτή, πρέπει να φιλελευθεροποιήσει τη μέχρι τώρα πολύπλοκη νομοθεσία εγκατάστασης και εργασίας για μετανάστες προερχόμενους από την Ε.Ε. και ορισμένες άλλες χώρες (ΗΠΑ, Καναδά, Ηνωμένο Βασίλειο, Νορβηγία, Ελβετία, Αυστραλία κ.λπ.). Το δικαίωμα εγκατάστασης για όλους τους πολίτες της Ε.Ε. περιλαμβάνεται ούτως ή άλλως στην ιδιότητα του μέλους της Ε.Ε. την οποία φιλοδοξεί να αποκτήσει η Ουκρανία. Παρόμοια με την εκ μέρους της αρχικά μονομερή φιλελευθεροποίηση των ρυθμίσεων εισόδου για τους πολίτες της Ε.Ε. το 2005, η Ουκρανία μπορεί ξανά μονομερώς και πριν από την ένταξη στην Ε.Ε. να απλοποιήσει τους κανόνες εγκατάστασης για ξένους προερχόμενους από φιλικές χώρες. Μια αυτόματη άδεια για πολυετή εγκατάσταση, σπουδές, εμπόριο και εργασία, μπορεί να προσφερθεί με την εγγραφή και καταχώρηση μιας διεύθυνσης διαμονής στην Ουκρανία. Αυτό μπορεί να είναι ήδη σημαντικό για μεμονωμένους ξένους στρατιωτικούς και εργαζόμενους σε αναπτυξιακά έργα στην τρέχουσα κατάσταση πολέμου. Αφότου επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός, αυτό θα διευκόλυνε τις δραστηριότητες των δυτικών οργανισμών και των επενδυτών στη χώρα.
Τρίτον, με την απόκτηση του καθεστώτος υποψήφιας χώρας, ο συνδυασμός της βοήθειας της Ε.Ε. που προβλέπεται σε αυτό το στάδιο προσχώρησης με άλλα ήδη υφιστάμενα καθώς και μελλοντικά προγράμματα ολοκλήρωσης, επενδύσεων και ανασυγκρότησης της Δύσης μπορεί να έχει συνδυαστικά αποτελέσματα. Η Ουκρανία, η Μολδαβία και η Γεωργία, για παράδειγμα, θα πρέπει να επιδιώξουν να συμπεριληφθούν στην «Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών» των ανατολικών κρατών μελών της Ε.Ε.. Η Ουκρανία θα μπορούσε να επωφεληθεί από το γεγονός ότι το «Σχέδιο Μάρσαλ» για την ανοικοδόμηση της χώρας προβλέπει σημαντικές μεταβιβάσεις κεφαλαίων από διάφορες δυτικές χώρες και οργανισμούς στο Κίεβο.
Αυτά τα κεφάλαια μπορούν να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο για να υποστηρίξουν μεταρρυθμίσεις και προσαρμογές κατά τη διαδικασία ένταξης της χώρας στην Ε.Ε. Μπορούν επίσης να επεκτείνουν τεχνικά και γεωγραφικά εν εξελίξει ή νέα διεθνικά ενεργειακά σχέδια ή υποδομές της «Πρωτοβουλίας των Τριών Θαλασσών» στην Ανατολική Ευρώπη και στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Ένα άλλο μέρος της κατά τα φαινόμενα μεγάλης μελλοντικής δυτικής οικονομικής βοήθειας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία ασφάλισης πολιτικού κινδύνου για ξένους ιδιώτες επενδυτές στην Ουκρανία, πιθανώς με τη συμμετοχή του Πολυμερούς Οργανισμού Εγγύησης Επενδύσεων (Multilateral Investment Guarantee Agency -MIGA) της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Πανευρωπαϊκή συνεργασία
Τέταρτον, η Ουκρανία μπορεί να χρησιμοποιήσει τη φωνή της στον κόσμο, φωνή η οποία ακούγεται ολοένα και περισσότερο το τελευταίο διάστημα, για να βοηθήσει στην ανάπτυξη πανευρωπαϊκής συνεργασίας και διαδικασιών λήψης αποφάσεων των φιλοδυτικών κρατών προς το συμφέρον της. Έχει εκδοθεί μεγάλος αριθμός προτάσεων από Ευρωπαίους πολιτικούς και ειδικούς τους πρόσφατους μήνες. Αυτές οι ιδέες για την επέκταση της τρέχουσας θεσμικής δομής της Ευρώπης αποσκοπούν στο να συμπληρώσουν παλαιότερους διαπεριφερειακούς οργανισμούς, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης ή ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), και να επιτύχουν την πολιτική ολοκλήρωση της Ευρώπης πέραν των συνόρων της Ε.Ε. Τέτοιες προτάσεις έχουν ιδιαίτερη σημασία για το Κίεβο. Συζητούν νέες δομές που μπορούν να προσφέρουν στην Ουκρανία σώματα και fora ώστε να συνδυάσει την επιδίωξη της ασφάλειας και άλλων συμφερόντων της με βασικά δυτικά κράτη-εταίρους, ακόμη και πριν από την ένταξή της στην Ε.Ε. ή/και στο ΝΑΤΟ (Klimkin & Umland 2020).
Ο πρώην Ιταλός Πρωθυπουργός Ενρίκο Λέτα έκανε το πρώτο βήμα στις 25 Απριλίου 2022 με ένα προσχέδιο για την «Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία των 36», δηλαδή των χωρών της Ε.Ε., των Δυτικών Βαλκανίων και των χωρών του Τρίο της Σύνδεσης (Ουκρανία, Μολδαβία, Γεωργία). Ακολούθησε στις 9 Μαΐου 2022 ο Γάλλος Πρόεδρος Eμμανουέλ Μακρόν με ένα σχέδιο για την «Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα» των κρατών-μελών της Ε.Ε. με διάφορες μη ευρωπαϊκές χώρες. Μια εβδομάδα αργότερα ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ παρουσίασε τη δική του ιδέα για μια «Ευρωπαϊκή Γεωπολιτική Κοινότητα» εκτεινόμενη «από το Ρέικιαβικ έως το Μπακού ή το Ερεβάν, από το Όσλο μέχρι την Άγκυρα».
Η πιθανόν περισσότερο εφικτή και υλοποιήσιμη πρόταση έγινε τον Ιούνιο του 2022 από δύο Γερμανούς πολιτικούς επιστήμονες σε ένα άρθρο τους από το Ινστιτούτο της Βιέννης για την Περιοχή του Δούναβη και την Κεντρική Ευρώπη (Schneckener & Schäffer 2022-Vienna Institute for the Danube Region and Central Europe). Πρότειναν τη δημιουργία ενός «Μείζονος Ευρωπαϊκού Συμβουλίου». Αυτό το πολυμερές σώμα θα μπορούσε να περιλάβει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των 27 μελών, όπως επίσης τα έξι κράτη των Δυτικών Βαλκανίων, αυτά του Τρίο της Σύνδεσης, και, ενδεχομένως, την Τουρκία, τη Νορβηγία, τη Μεγάλη Βρετανία, την Ισλανδία ή/και την Ελβετία. Θα μπορούσε να συγκαλείται πριν ή μετά τις συνόδους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και προεδρεύων του να είναι ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μια εκ περιτροπής αντιπροσωπεία των κρατών που δεν ανήκουν στην Ε.Ε.
Η Ουκρανία θα ήταν η χώρα που θα ευνοούνταν περισσότερο από μια τέτοια δομή. Είτε «Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία των 36», «Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα», «Ευρωπαϊκή Γεωπολιτική Κοινότητα» ή «Μείζον Ευρωπαϊκό Συμβούλιο», η συμπερίληψη του Κιέβου σε έναν νέο πανευρωπαϊκό θεσμό θα έκανε την τρέχουσα γκρίζα γεωπολιτική ζώνη στην οποία η χώρα θα παραμένει μέχρι να ενταχθεί στην Ε.Ε και/ή στο ΝΑΤΟ λιγότερο γκρίζα (Vereshchuk & Umland 2019). Το ίδιο ισχύει και για τη γεωπολιτική των Δημοκρατιών της Μολδαβίας και της Γεωργίας, και μέχρι ενός σημείου και για αυτή των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων. Την ίδια στιγμή, η φωνή της Ουκρανίας και ιδιαίτερα του προέδρου της Βολοντίμιρ Ζελένσκι ακούγεται στην τρέχουσα συγκυρία πολύ πέραν των συνόρων της Ε.Ε. Το Κίεβο πρέπει να χρησιμοποιήσει αυτό το ιδιόμορφο δυναμικό ώστε να πιέσει για τη δημιουργία μιας νέας πανευρωπαϊκής δομής για το συμφέρον τόσο του ιδίου, όσο και ολόκληρης της Δύσης.
μετάφραση: Βασίλης Μπογιατζής
*Ο Andreas Umbland είναι αναλυτής στο Stockholm Center for Eastern European Studies (SCEEUS) του Σουηδικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων. Αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Εθνικό Πανεπιστήμιο του Κιέβου-Mohyla Academy. Υπήρξε ερευνητής, υπότροφος και διδάσκων πολλών Πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων και είναι υπεύθυνος των σειρών βιβλίων “Soviet and Post-Soviet Politics and Society” και “Ukrainian Voices” του εκδοτικού οίκου Ibidem Press.
Αναδημοσίευση από “booksjournal.gr”
