Οι πολλοί θάνατοι του Καρλ Μαρξ. Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗ

Για τον Μαρξ τη βάση των κοινωνιών αποτελεί η «διαπλοκή» μεταξύ παραγωγικών σχέσεων και παραγωγικών δυνάμεων και όχι η οικονομία, όπως του αποδόθηκε. Η διατάραξη του νόμου της αξίας στο πλαίσιο αυτής της σχέσης παράγει τις κρίσεις και όχι γενικά η αγορά. Απ’ αυτή την οπτική γωνία το έργο του Μαρξ αφορά par excellence τις καπιταλιστικές κρίσεις και όχι απλά τη λειτουργία του καπιταλισμού. Γι’ αυτό και όταν οι κρίσεις επανέρχονται, οι πιο σοβαροί αναλυτές καταφεύγουν σ’ αυτόν.

Στις 14 Μαρτίου 1883 πέθανε ο Μαρξ. Εκτοτε πέθανε πολλές ακόμη φορές. Μία όταν ο Μπερνστάιν αμφισβήτησε τη βάση του αποκαλούμενου τότε ιστορικού υλισμού, σύμφωνα με την οποία η κατάληψη της εξουσίας είναι ο πρόδρομος της κομμουνιστικής κοινωνίας. Μία άλλη ήταν το 1917. Οσο και να φαίνεται παράξενο, η Οκτωβριανή Επανάσταση σε μια κατά βάση αγροτική και σχεδόν ημιφεουδαλική χώρα όπως η Ρωσική Αυτοκρατορία ήταν ένα δυνατό χτύπημα στον τότε μαρξισμό -όχι και στην αντίληψη του Μαρξ- πως ο κομμουνισμός θα επικρατήσει πρώτα σε μια αναπτυγμένη βιομηχανικά χώρα.

Δύο ακόμη φορές που πέθανε ο Μαρξ ήταν με τις δύο εισβολές της Σοβιετικής Ενωσης στην Ουγγαρία (1956) και την Τσεχοσλοβακία (1968). Είχε μεσολαβήσει και ένας ακόμη θάνατός του στη Δυτική Ευρώπη. Ηταν το 1959 όταν το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) στο συνέδριό του στο Μπαντ Γκόντσμπεργκ είχε αφαιρέσει τον μαρξισμό από το πρόγραμμά του. Σ’ αυτή την πόλη του Νότου της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας, στο κρατίδιο όπου το 1948 εκδόθηκε για πρώτη φορά το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, η γερμανική σοσιαλδημοκρατία εξετάστηκε από την Ιστορία σε διαγώνισμα στην ερώτηση «πώς επεξεργάζεται κανείς μια στρατηγική δράσης υπέρ του πρωτείου της Δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος;». Και οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες για τα επόμενα σαράντα πέντε χρόνια πέρασαν με λίαν καλώς το διαγώνισμα. Ο τελευταίος, μέχρι στιγμής, θάνατος του Μαρξ ήρθε με την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» τη διετία 1989-1991.

Και όμως όταν ταρακουνιούνται οι χρηματαγορές όπως το 2008 αλλά και τώρα με την κατάρρευση δύο αμερικανικών τραπεζών, της Silicon Valley Bank και της Signature Bank, αλλά και με τον κίνδυνο η κυβέρνηση των ΗΠΑ να αναγκαστεί να προβεί σε αυτόματη αναστολή πληρωμών αν το Κογκρέσο δεν επεκτείνει το όριο του χρέους, πάλι φουντώνει η συζήτηση όχι για τον επαναστάτη και κομμουνιστή Μαρξ, αλλά για τον δόκτορα Μαρξ, τον ανατόμο του τρόπου λειτουργίας των ζωτικών οργάνων του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού, κυρίως στην περίοδο των κρίσεων. Πάντως και με τους θανάτους του Μαρξ και χωρίς αυτούς το μαρξικό έργο ποτέ δεν έλειψε από τις αμερικανικές και πολλές ευρωπαϊκές πανεπιστημιακές αίθουσες.

Γιατί λοιπόν ο εδώ και 140 χρόνια πρώτος θάνατος του Μαρξ και οι επόμενοι δεν ακύρωσαν τη συζήτηση για το έργο του; Αντίθετα με τις ρηχότατες ταξινομήσεις του ως προφήτη του τέλους του καπιταλισμού, η συζήτηση για το έργο του δεν σταματά γιατί αυτός μελετούσε τον καπιταλισμό ως δυναμικό σύστημα που διαρκώς «εφευρίσκει», ανάλογα με τις ιστορικές συγκυρίες, αντισώματα στην καταστροφή του. Για τον Μαρξ ο καπιταλισμός σπέρνει τους σπόρους της ανάκαμψής του στο χωράφι της κρίσης του. Κάθε καπιταλιστική κρίση γίνεται αφορμή για την επόμενη καπιταλιστική ανάκαμψη. Ο Μαρξ δεν είναι ο θεωρητικός που διαχωρισμού της οικονομίας (βάση) από τις ιδέες (εποικοδόμημα).

Αυτή είναι η λενινιστικο-σταλινική ερμηνεία λόγω και των λαθών του Ενγκελς. Για τον Μαρξ τη βάση των κοινωνιών αποτελεί η «διαπλοκή» μεταξύ παραγωγικών σχέσεων και παραγωγικών δυνάμεων και όχι η οικονομία, όπως του αποδόθηκε. Η διατάραξη του νόμου της αξίας στο πλαίσιο αυτής της σχέσης παράγει τις κρίσεις και όχι γενικά η αγορά. Απ’ αυτή την οπτική γωνία το έργο του Μαρξ αφορά par excellence τις καπιταλιστικές κρίσεις και όχι απλά τη λειτουργία του καπιταλισμού. Γι’ αυτό και όταν οι κρίσεις επανέρχονται, οι πιο σοβαροί αναλυτές καταφεύγουν σ’ αυτόν.

Αναδημοσίευση από “Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ”